پنوماتیک
پنوماتیک از شاخه های کاربردی علم مکانیک است که در
صنایع کاربرد فراوان دارد. سیستم پنوماتیک شبیه به سیستم هیدرولیک است که به جای
مایع هیدرولیک از هوای فشرده در آن استفاده می کنند. این علم به خوبی جای خود را
در صنایع مختلف باز کرده و خیلی از ابزار پنوماتیکی اکنون مورد استفاده اند.
اتومبیل پنوماتیکی را در زیر ملاحظه بفرمائید.
اولین ماشین پنوماتیکی
پنوماتیک (Pneumatics)
برگرفته از واژهٔ پنیومای یونانی بهمعنی نَفَس یا هواست که در تداول رایج نوعی
فناوری است که با بهکارگیری گازهای فشرده، نیروی مکانیکی ایجاد کرده و دستگاه ها
را به حرکت درمی آورند. از این فناوری بهطور گستردهای در صنعت استفاده شده و در کارخانهها
از هوای فشرده برای کنترل دستگاههای ابزار دقیق استفاده میکنند.
اکثر سیستمهای
پنوماتیکی صنعتی معمولاً با هوای فشرده یا گازهای بیاثر فشرده راهاندازی میشوند؛
مانند کمپرسورهای سیلندری که با موتور الکتریکی راهاندازی شده و موتورهای هوایی و
دیگر تجهیزات نیز از این فناوری بهره می برند. در مواردی که نیاز به سیستمهای
ارزانقیمت، با انعطاف بیشتر یا کاربرد ایمنتری مورد نیاز باشد، از سیستم
پنوماتیکی با کنترل از طریق شیرهای سلنوئیدی خودکار یا کنترل دستی استفاده میشود.
علاوه بر این در دندانپزشکی، ساختوساز، صنایع غذائی، صنایع داروئی، معدن، صنایع
چوب، صنایع پتروشیمی و کنترل ابزار دقیق از پنوماتیک استفاده میشود.
ابزار آلات بادی
(پنوماتیک) چیست؟
ابزار بادی، ابزاری برای ایجاد قدرت در یک وسیله توسط
هوای فشرده از طریق کمپرسور هواست. به این طریق که هوای اطراف را جذب کرده و با
کاهش حجم آن و افزایش فشار، این هوای فشرده را در یک محفظه ذخیره کرده و این هوای
فشرده، نیروی لازم را برای انجام کاری یا کنترل عملگری ایجاد می کند. این کار را
می توان توسط دی اکسیدکربن فشرده که در سیلندرهای کوچک با امکان حمل و نقل ذخیره
شده نیز انجام داد. در ابزارهای پنوماتیک، هوا را با استفاده از یک موتور پنوماتیک
فشرده می کنند.
در مقایسه با ابزارهای پنوماتیک الکتریکی، ابزار پنوماتیک بادی در اجرا
و نگهداری بدون خطر جرقه، اتصال کوتاه شدن یا شوک الکتریکی، ایمنی بیشتری داشته و
بطور معمول سبک تر هستند. ابزار بادی درجه یک با طول عمر کوتاه؛ ارزان ترند و به
عنوان ابزارهای یکبار مصرف در صنایع استفاده می شوند، در این حال ابزار هوائی
صنعتی طول عمر بیشتر داشته و عموما گرانترند. می توان گفت ابزار بادی ارزانتر
مشابه نمونه ی با موتور الکتریکی است. ذکر این نکته اهمیت دارد که بیشتر ابزار
پنوماتیک بادی در محدوده ی ۴ تا ۶ بار فشار کار می کنند. بطور معمول در ابزار
پنوماتیک به یک کمپرسور هوا، شیلنگ فنری، واحد مراقبت و کوپلینگ های بادی برای
اتصال ادوات به هم مورد نیاز است.
اجزاء مهم سیستم پنوماتیکی عبارتند از:
کمپرسور هوا
اولین جز در یک سیستم پنوماتیک، کمپرسور هواست که جهت
تولید هوای فشرده بکار می رود. کمپرسور هوای اطراف را دریافت کرده و حجم آن را
کاهش می هد که در عین حال فشار آن افزایش پیدا می کند. کمپرسور می تواند فشاری بین
700 تا 1000 کیلو پاسکال ایجاد کند. کمپرسورها انرژی لازم برای فشرده کردن هوا را
از موتورهای احتراقی یا موتورهای الکتریکی می گیرند.
کمپرسور
مخزن هوا
بعد از فشرده شدن هوا توسط کمپرسور، هوا در مخزنی با
فشار بالا ذخیره می شود. قبل از این که هوا در سیستم استفاده شود، باید فیلتر شده
تا برای جلوگیری از آسیب رسیدن به قطعات سیستم، گرد و غبار، بخار آب و ذرات اضافی
آن گرفته شود. مخازن عموماً بزرگ بوده و تمام هوای فشرده شده توسط کمپرسور را در
خود نگه می دارند. چون در فرآیند کمپرس شدن، دمای هوا به مقدار قابل توجهی بالا می
رود برای این که سیستم پنوماتیک به خوبی کار کند، باید هوای تمیز، خشک و خنک وارد
مدار شود.
شیرهای کنترل (کنترل ولو)
در مدارهای پنوماتیک نیاز به کنترل مسیر و کنترل فشار
هوا وجود دارد. شیرهای کنترل وظیفه سدکردن، راه دادن و به طور کلی تغییر مسیر و
جهت جریان هوای فشرده را بر عهده دارند. تحریک این شیرها به صورت دستی، پدالی،
بادی، مغناطیسی یا الکتریکی می باشد.
شیر کنترلی تنظیم کننده فشار
شیلنگ سیستم پنوماتیک
هوای فشرده برای حرکت از مخزن به سمت عملگرها از طریق
شیلنگ های پنوماتیک انتقال پیدا می کند. شیلنگ ها انعطاف پذیر بوده و معمولا از
جنس های مختلف مثل پلی اورتان، پلی اتیلن یا پلی آمید ساخته می شوند. شیلنگ های
پنوماتیک در رنگ ها و سایز های گوناگون وجود دارند.
شلنگ
عملگرها
عملگرها در انتهای سیستم پنوماتیک قرار گرفته که با
تبدیل انرژی هوای فشرده به انرژی مکانیکی، حرکت یا عملی را انجام می دهند. سیلندرها
و موتورها عملگرهایی هستند که باعث ایجاد حرکت می شوند. به طور کلی عملگر ها به سه
دسته اصلی تقسیم می شوند:
عملگرهای خطی:
این عملگر ها انرژی پنوماتیکی را به
حرکت خطی تبدیل می کنند. مثل سیلندر ها.
عملگرهای چرخشی:
این عملگر ها انرژی پنوماتیکی را به
حرکت چرخشی یا دوار تبدیل می کنند. مثل موتور ها.
عملگرهای کنترل جریان:
این عملگر ها شیرهایی که برای
باز و بسته شدن جریان مایعات یا گاز ها استفاده می شوند را کنترل می کنند.
مزایا و معایب
ابزار آلات بادی:
ابزار پنوماتیک در
قدیم محبوب بازار نبودند ولی همواره در صنایع بزرگ استفاده می شدند با این حال در
بازارهای کنونی با ساخت انواع مختلفی از آنها به گونه ای ساده و کارآمد، که هم
کارهای سخت را انجام داده و هم زندگی صنعتی را آسان تر و راحت تر کند جای خود را
باز کرده است. در حقیقت ابزارهای فعلی چنان ساخته می شوند که نیاز در هر صنعتی را برطرف
کنند و در طراحی آنها؛ همراه با رطوبت گیر، شیلنگ فنری، کمپرسور باد و کوپلینگ های
ارتباطی؛ استفاده از نیروی انسانی را به حداقل رسانده آنچنانکه تمامی کار توسط
نیروی ابزار پنوماتیکی انجام می شود. علاوه بر این ابزار پنوماتیک مزایای بسیاری
دارند که باعث افزایش محبوبیت آنها شد و می توان مزایای استفاده از هوای فشرده
برای اعمال قدرت را چنین برشمرد:
- ارزان و به صرفه
اقتصادی نسبت به ابزار برقی اند.
- امنیت بالایی برای استفاده دارند و انفجار و آتش سوزی
رخ نمی دهد.
- برای انجام انواع
کارهای صنعتی به آسانی به کار می روند.
- بسیار سبک، جمع و
جور و قابل حمل اند.
- در مقایسه با
ابزار برقی نرخ سرقت پایین تری دارند.
دریل پنوماتیک
در کنار این ها معایبی
نیز وجود دارد. ابزار بادی نیاز به یک کمپرسور هوا دارد که بسته به مورد استفاده؛ می
تواند گران باشد. نیاز به یک فیلتر هوا و رطوبت ضروری بوده که می بایست برای نگهداری
دستگاه تحت مراقبت باشد و به طور مرتب نیز روغن کاری شود. نیاز به شیلنگ فنری یا
معمولی برای ارتباط با کمپرسور نیز ضرورت دارد و کوپلینگ های باد برای اتصال
تجهیزات باد مورد استفاده مداوم بوده و عدم وجود ابزارهای نگهداری می تواند منجر
به آسیب دیدن دستگاه شود. همچنین قطعات دستگاه های پنوماتیک شدیداً در برابر رطوبت
و خشکی آسیب پذیرند؛ پس برای طول عمر بالاتر نیازمند واحد مراقبت می باشند که هم
از رسیدن رطوبت به قطعات جلوگیری کرده و هم به صورت مرتب به دستگاه روغن تزریق شود
تا از استهلاک دستگاه و قطعات بکاهد. از معایب دیگر ابزار پنوماتیک چنین اند:
دقت پایین:
با تغییر فشار یا جریان هوای فشرده، عملکرد
قطعات نیز تحت تاثیر قرار می گیرند که این باعث پایین آمدن دقت سیستم می شود.
تحمل بار کم:
سیستم پنوماتیک برای بارهای بسیار سنگین
مناسب نیست.
سرعت کار غیر یکنواخت:
به دلیل فشرده شدن هوا و تغییر
فشار آن، ممکن است سرعت پیستون ها یا عملگرها یکنواخت نباشند.
سر و صدای زیاد:
هنگام خروج هوای فشرده از قطعات
پنوماتیک، سر و صدای زیادی ایجاد می شود.
اصطلاحات فنی
ابزار آلات بادی :
ابزارهای
پنوماتیک توسط معیارهای مختلفی رتبه بندی می شود که عموماً عبارتند از:
- سرعت آزاد (rpm).
- فشار هوا (psi /
bar).
- مصرف هوا (cfm /
scfm).
- قدرت دستگاه (HP اسب بخار).
- اندازه اسپیندل.
هر ابزاری دارای
الزامات خاص خودش بوده و سازگاری آنها با سیستم های کمپرسور هوا امری مهم در این
زمینه است. جریان هوا در ابزار پنوماتیک، نشان دهنده ی مقدار هوای فشرده ای است که
در یک واحد زمانی از قطعه عبور می کند. این مقدار در lm3/min سنجش شده که تحت استاندارد مرجع SRA
است.
از ابزار آلات
پنوماتیک صنعتی و کارگاهی معمول می توان به بکس بادی، سنگ فرز آهنگری بادی، مینی
سنگ آهنگری بادی، پیچ گوشتی بادی، دریل بادی، فرز انگشتی بادی، جغجغه بادی، منگنه
کوب و میخکوب بادی، چکش های بادی در وزن و سایزهای مختلف، قیچی و اره ی بادی، سنباده
بادی و پرچ کن و مهره پرچ کن بادی اشاره نمود.
ماخوذ از ویکیپدیا، تسلاتولز و نماتک.