سرامیک و کاشی

سرامیک

سرامیک در واقع‌ یک نوع کاشی‌ است. باستان‌شناسان در یافته‌اند که بشر اولیه در حدود 24 هزار سال قبل از میلاد اقدام به ساخت سرامیک می‌کرده است. این سرامیک‌ها در چک‌اسلواکی یافت شده‌اند و به شکل حیوانات و پیکره انسان، تخته صاف و توپ می‌باشد. این سرامیک‌ها را از چربی حیوانات به همراه استخوان آن‌ها و خاکستر استخوان و مقداری رس ریز دانه می‌ساختند و بعد از شکل دادن آن را در دمایی در حدود 500 تا 800 درجه سانتی‌گراد در کوره‌های گنبدی شکل و یا به شکل نعل اسب پخت می‌نمودند. اما هنوز معلوم نیست این نوع از سرامیک‌ها را به چه علتی می‌ساختند. اولین ظروف سفالی مورد استفاده در 9000 سال قبل از میلاد مسیح ساخته می‌شد و برای نگه‌داری غذا و دانه‌های خوراکی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ساخت شیشه نیز تقریباً هم‌زمان با سفال و در 8000 سال پیش در مصر آغاز شد به طوری‌که در پخت سفال به علت حضور اکسیدکلسیم به همراه شن و سودا در نهایت به سفال‌های لعابدار رنگی منجر شد.

سرامیک در ایران

سفال یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین دست‌ساخته‌های هنری بشر است که در آغاز کار سفالگری تاکنون هم چنان پایدار مانده است. مردم سرزمین ایران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن بر سر راه شاهراه تمدن‌ها، نه تنها از نخستین سازندگان آثار سفالی بوده‌اند بلکه چیره دست‌ترین سازنده به شمار می‌رفته‌اند. در ایران در چهار منطقه مسکونی، سفالگری رواج داشته است:

• منطقه غرب کوه‌های زاگرس نزدیک کرمانشاهان
• کرانه‌های جنوبی دریای خزر
• شمال غرب آذربایجان
• جنوب شرق ایران

در حاشیه کویر و نواحی مرکزی ایران نیز سفال‌هایی با قدمت هشت هزار سال به چشم می‌خورد.

کهن‌ترین اشیاء سفالی به دست آمده در کاوش‌های باستانی ایران آثار مکشوفه از گنج دره تپه در استان کرمانشاه است که به هزاره هشتم قبل از میلاد بر می‌گردد. همین طور مناطقی چون غاری در جنوب مازندران نزدیک بهشهر (هزاره هشتم قبل از میلاد) و در مرحله دوم در منطقه زاغه در دشت قزوین، چشمه‌علی نزدیک تهران و تپه سیلک کاشان.

سفال‌های مکشوفه از نقاط مذکور خشن و دارای مغز نرم است که موادی دارای کاه خشک شده و سبزیجات ریز برای چسبندگی به مخلوط اولیه یعنی آب و خاک افزوده‌اند و چرخ سفالگری هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است و همین‌طور حرارت کوره قابل کنترل نبوده است و سفال کاملاً سخت و یکرنگی بدست نمی‌آمده است و گاهی مغز به علت کمی درجه حرارت خاکستری متمایل به سیاه باقی مانده است (هزاره ششم ق.م.). در مرحله بعد سفال‌سازی تکامل بیشتری می‌یابد و از شن نرم و پودر شن به همراه خاک استفاده می‌شود تا ظروفی با جداره بسیار نازک ساخته شود. در این دوره ساخت ظروف با کف مقعر و بدنه محدب آغاز شد.

در هزاره چهارم ق.م. با اختراع چرخ سفالگری و استفاده از آن در شکل بخشیدن به ظروف سفالی تحولی جدید در صنعت سفال‌سازی آ غاز می‌شود و همچنین تزئینات روی ظروف تنوع بیشتری پیدا می‌کند.

لغت سرامیک از کلمه یونانی کرامیکوس «keramikos» به معنی سفال یا گل پخته گرفته شده است و در فرهنگ لغات فارسی به معنای «سفال گری» ترجمه شده است. در واقع برای معرفی سرامیک باید گفت که عبارتست از هنر و علم ساختن و کاربرد اشیای جامد و شکننده‌ای که ماده اصلی و عمده آن خاک‌ها می‌باشند. این خاک‌ها شامل کائولن و خاک سفال است.

برای ساخت سرامیک‌ها معمولا مواد خام مانند: خاک رس، کائولینت، اکسید آلومینیوم، کاربید سیلیکون، کاربید تنگستن و موارد خالص دیگر را با آب مخلوط کرده و خمیر بدست آمده را در قالب‌‌های از پیش تعیین شده‌ می‌ریزند، سپس در دستگاه خشک‌کن‌ می‌گذارند تا مواد خشک شوند و شکل قالب را به خود گیرند، در نهایت آن‌ها را در کوره‌‌های کاشی پزی حرارت‌ می‌دهند.

لعاب دادن کاشی و سرامیک

برای آن که سطح جسم درخشنده، صاف و زیبا، ضد آب، ضد شیمیایی و در صورت نیاز آراسته شود، روی آن را پس از خنک کردن با یک لایه نازک لعاب می‌پزند. لعاب (رنگ معدنی) به حالت مایع روی جسم خشک شده اندود می‌شود. لعاب‌ها اصولاً مواد معدنی و سیلیسی هستند که یک لایه شیشه‌ای مانند در سطح خارجی سرامیک تشکیل می‌دهند. این لعاب‌ها‌ می‌توانند ضد آب، تزئینی، براق، رنگی و ... باشند. این روکش‌‌های لعابی نیز متناسب با انواع آن‌ها، ممکن است قبل از پخت بر روی قالب سرامیک خشک شده اضافه شوند و یا بعد از اتمام مرحله اول پخت بیسکوئیت اصلی، بر روی آن‌ها اضافه شده و یک بار دیگر برای حرارت دادن در داخل کوره‌ها بروند که اصطلاحا به آن پخت دوم و یا دو پخت گفته‌ می‌شود.

تفاوت کاشی و سرامیک

قسمت اصلی کاشی یا بدنه آن از سفال بوده و با لعاب پوشانده می شود. اگر لعابی که بر روی سفال ریخته شده سرامیکی باشد، سرامیک نامیده می شود. کاشی نسبت به سرامیک وزن کم تری دارد و برای پوشش دیوار استفاده می شود. از سرامیک نیز با توجه به وزن بیش تر آن بیش تر به عنوان کفپوش استفاده می شود.

کاربرد سرامیک

استفاده از سرامیک در کف‌سازی و نماسازی یا در تولیدات وسایل بهداشتی و مصالح ساختمانی نظیر انواع آجر سفال‌های تزئینی داخل و خارج ساختمان سفال‌های بام ساختمان، کانال‌های فاضلابی، سفال‌های ضداسیدی همه از سرامیک‌هایی است که از دیرباز تهیه و مصرف می‌شده است.

همچنین کاربرد سرامیک در صنایع مختلف نظیر تهیه وسایل مقاوم در برابر حرارت و الکتریسیته، فیوزهای الکتریکی، شمع اتومبیل، ریخته‌گری، تهیه المان‌های حرارتی بسیار دقیق، وسایل فضایی، سمباده، براده‌برداری، تراشکاری‌ها ریخته‌گری فوق دقیق، آجرهای نسوز، مقره‌های الکتریکی، المان‌های تصفیه آب، پوسته موتور، گرافیت، بتن، مواد نسوز، بدنه سفینه‌های فضایی، انواع سیمان‌ها، محصولات شیشه‌ای و هزاران کاربرد دیگر که روز به روز بر اهمیت سرامیک می‌افزاید.

کاربرد کاشی

کاشی که از محصولات سفالین و سرامیکی است، در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژه‌ای دارد. کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار می‌رود. کاشی تزئیناتی خارج ساختمان را به‌ویژه در اماکن مذهبی به کار می‌برند.

کاشی را در ابعاد و اندازه‌های گوناگون تولید می‌کنند. کاشی کف و دیواری را در ابعاد زیر 2×2 و 2x1 تا پنجاه در پنجاه سانتی‌متر تولید می‌کنند که با رنگ‌های گوناگون می‌تواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد.

کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت 100 - 20 درجه سانتی‌گراد را به خوبی تحمل کرده و هیچ‌گونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود. کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه، محیط‌های بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده می‌کنند.

کاشی کف را نیز به علت ضدسایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانه‌ها، حمام‌ها، آزمایشگاه‌ها، رختشویخانه‌ها و کارخانجات شیمیایی به کار می‌برند. همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشه‌های تیز باشد.

تولیدی کاشی و سرامیک در ایران

در سال‌های اخیر کارخانجات تولید کاشی و سرامیک دیوار و کف زیادی در ایران ایجاد شده‌اند و تحول بزرگی در این صنعت به وجود آمده است و همچنین در مورد تولید وسایل بهداشتی و ظروف چینی و کارخانه مقره‌سازی که در ایران فعال می‌باشند، توانسته‌اند ظرف سی سال اخیر تولید کاشی و سرامیک را از تولید کم و سنتی و نیمه صنعتی به حدود 70 میلیون متر مربع برسانند.

امروزه نوع جدیدی از سرامیک‌ها با روکش‌‌های لعابی تولید‌ می‌شوند که با توجه به تنوع رنگ و طرح‌هایشان، توانسته‌اند سهم زیادی از بازار و رضایت مردم را از آن خود کنند.

منبع همشهری‌آنلاین.